Πράσινη ανάπτυξη και ενεργειακή μετάβαση: υφιστάμενη κατάσταση και προοπτικές

Η γιγάντωση των πόλεων με τη ραγδαία αύξηση του αστικού πληθυσμού, επέφερε έντονες πιέσεις και προβλήματα στις υποδομές, αυξανόμενη ζήτηση για κατανάλωση ενέργειας σε παγκόσμια κλίμακα και επιβάρυνση της ποιότητας του αέρα, εφόσον περισσότερο από το 70% της ατμοσφαιρικής ρύπανσης προέρχεται από τον ίδιο τον τρόπο ζωής στον αστικό ιστό.

Το ως άνω μοντέλο της σύγχρονης ανθρώπινης διαβίωσης επέφερε σταδιακή εξάντληση των φυσικών και ενεργειακών πόρων και υποβάθμιση των οικοσυστημάτων και των φυσικών διαθεσίμων εφόσον:

• Oι εκπομπές της βιομηχανίας αυξήθηκαν κατά 40 φορές και η χρήση ενέργειας κατά 16 φορές κατά τα τελευταία 100 χρόνια, χρονική περίοδο κατά την οποία ο πληθυσμός της γης τετραπλασιάστηκε, ξεπερνώντας τα 7 δισεκατομμύρια κατοίκους.
• Κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα η ανθρωπότητα χρησιμοποίησε δεκαπλάσια ενέργεια από όλη όση είχε χρησιμοποιήσει στα προηγούμενα 1000 χρόνια.
• Από το 2015, τα αέρια του θερμοκηπίου συνολικά έχουν αυξηθεί κατά 30%, το μεθάνιο συγκεκριμένα κατά 100%, φθάνοντας τις υψηλότερες τιμές των προηγούμενων 15 εκατομμυρίων ετών.
• Οι εκπομπές των οξειδίων του αζώτου (NOx) στην ατμόσφαιρα από τα ορυκτά καύσιμα και την καύση της βιομάζας καθώς και οι εκπομπές του διοξειδίου του θείου (SO2) από τη βιομηχανία ξεπέρασαν τις εκπομπές από φυσικές πηγές αυξάνοντας δευτερογενώς τις συγκεντρώσεις των αιωρούμενων σωματιδίων με δυνητικά σοβαρές συνέπειες για την υγεία.
• Τα τελευταία σαράντα χρόνια καταστράφηκε τόσο όζον όσο παρήγαγε η φύση μέσα σε 1,5 δισεκατομμύρια χρόνια.
• Τέλος, κατά τον τελευταίο αιώνα απελευθερώσαμε στην ατμόσφαιρα τόσο διοξείδιο του άνθρακα (CO₂) όσο χρειάστηκε η φύση να απομακρύνει μέσα σε 1 δισεκατομμύριο χρόνια στα πρώτα στάδια της φωτοσύνθεσης.

Το σύγχρονο αναπτυξιακό και περιβαλλοντικό αδιέξοδο αποτυπώνεται με τον καθορισμό της ημέρας υπέρβασης της γης (earth overshoot day), της ημέρας δηλαδή που η κατανάλωση φυσικών πόρων υπερβαίνει την ετήσια βιο-ικανότητα του πλανήτη.

Η ημέρα της υπέρβασης έρχεται ολοένα και πιο γρήγορα τα τελευταία 50 χρόνια: το 1970 ήταν η 29η Δεκεμβρίου, το 1980 η 4η Νοεμβρίου, το 1990 η 11η Οκτωβρίου, το 2000 η 23η Σεπτεμβρίου και το 2010 η 7η Αυγούστου. Το 2020 ήταν μία εξαίρεση σε αυτή την τάση επιδείνωσης, λόγω των lockdown, οπότε και η ημέρα υπέρβασης καθυστέρησε κατά 3 εβδομάδες σε σχέση με το 2010, ενώ το 2022 ήταν μόλις η 28η Ιουλίου.

Για να γίνει ακόμη πιο παραστατικό το πρόβλημα, στην περίπτωση που όλος ο κόσμος ζούσε για παράδειγμα όπως οι Γάλλοι, θα χρειαζόμασταν 2,7 πλανήτες, και θα φτάναμε τους 5 πλανήτες αν όλοι οι κάτοικοι του κόσμου υιοθετούσαν τον τρόπο που καταναλώνουν οι Αμερικανοί! Η Ελλάδα ακολουθεί αυτό τον φρενήρη ρυθμό εξάντλησης των φυσικών πόρων, καθώς ο τρόπος ζωής μας «απαιτεί» 2,5 πλανήτες. Συνολικά, η ανθρωπότητα καταναλώνει το τρέχον διάστημα τους πόρους του πλανήτη 1,75 φορές ταχύτερα από την αναπλήρωση τους.

Για την αντιμετώπιση των δυσμενών επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης και την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050, η ΕΕ θέσπισε μια δέσμη πρωτοβουλιών πολιτικής, στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας (European Green Deal), που αναπτύσσονται σε τέσσερεις βασικούς άξονες:

• Α1: Κλιματικά ουδέτερη ευρωπαϊκή ήπειρος
• Α2: Εξάλειψη της μόλυνσης
• Α3: Μετάβαση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων σε καθαρές τεχνολογίες
• Α4: Δίκαιη πράσινη μετάβαση.

Συγχρόνως, η ενεργειακή μετάβαση απαιτεί την αξιοποίηση ορυκτών πρώτων υλών -κυρίως λίθιο (Li), κοβάλτιο (Co), μαγγάνιο (Mn) και μαγνήσιο (Mg)- οι οποίες είναι απαραίτητες, για παράδειγμα, στην κατασκευή ανεμογεννητριών, μπαταριών ηλεκτρικών οχημάτων και ηλιακών συλλεκτών. Στη συγκεκριμένη αγορά πρωταγωνιστεί η Κίνα ελέγχοντας το 56% της επεξεργασίας του λιθίου, το 60% για το Co, το 58% για το Mn, και το 97% για το Mg.

Αναγνωρίζοντας το πρόβλημα και προκειμένου να βελτιώσει τη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς με τη θέσπιση ρυθμιστικού πλαισίου, η ευρωπαϊκή Επιτροπή, στις 16 Μαρτίου 2023, πρότεινε ένα ολοκληρωμένο σύνολο δράσεων για τη διασφάλιση της πρόσβασης της ΕΕ σε ασφαλή, διαφοροποιημένο, προσιτό και βιώσιμο εφοδιασμό με κρίσιμες πρώτες ύλες (Critical Raw Materials Act, CRMA).

Σημειώνεται ότι οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας πρόκειται να γίνουν το βασικό μέρος του ενεργειακού μείγματος ως εναλλακτικές λύσεις για τα στερεά καύσιμα, το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Ενθαρρυντικό ήταν το παράδειγμα του Ηνωμένου Βασιλείου το οποίο, τον Μάιο του 2019, πέρασε μια ολόκληρη εβδομάδα χωρίς να χρησιμοποιήσει άνθρακα για την παραγωγή ενέργειας για πρώτη φορά από το 1882.

Ωστόσο, παρά τις θετικά παραδείγματα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας αποτελούν, προς το παρόν, ένα μικρό ποσοστό του παγκόσμιου ενεργειακού μείγματος. Το ποσοστό αυτό πρέπει να αυξηθεί σημαντικά και σε σύντομο χρονικό διάστημα προκειμένου να επιτευχθούν οι κλιματικοί στόχοι, συμπεριλαμβανομένου του στόχου της συμφωνίας του Παρισιού για περιορισμό της αύξησης της θερμοκρασίας κάτω από 2°C.

Σε επίπεδο χωρών, αναζητούνται καθαρές, ανανεώσιμες, μορφές ενέργειας προκειμένου να απεξαρτηθούν οι οικονομίες από τον άνθρακα. Τα τελευταία χρόνια έχει ξεκινήσει η συζήτηση για την αξιοποίηση του υδρογόνου. Το υδρογόνο μπορεί να χαρακτηριστεί ως μία από τις καθαρές μορφές ενέργειας με μηδενικές εκπομπές άνθρακα, το οποίο αν και είναι το πιο άφθονο στοιχείο στο σύμπαν, δεν υπάρχει σε στοιχειώδη μορφή στη Γη. Καθαρό υδρογόνο μπορεί να παραχθεί από ενώσεις που περιέχουν υδρογόνο, όπως ορυκτά καύσιμα, βιομάζα, ή νερό. Κάθε μέθοδος παραγωγής απαιτεί μια πηγή ενέργειας, δηλαδή θερμική (θερμότητα), ηλεκτρολυτική (ηλεκτρική ενέργεια) ή φωτολυτική (φως) ενέργεια.

Τα πλεονεκτήματα του ανανεώσιμου υδρογόνου ως καθαρού και ευέλικτου φορέα ενέργειας έχουν αναγνωριστεί εδώ και πολλά χρόνια, ωστόσο οι οικονομικές και τεχνολογικές προκλήσεις που συνδέονται με τη δημιουργία οικονομίας υδρογόνου, μόλις πρόσφατα άρχισαν να ξεπερνιούνται. Με διαρκώς μειούμενο κόστος των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και των τεχνολογιών υδρογόνου, και τις αναδυόμενες εξαγωγικές αγορές, οι παράγοντες που απαιτούνται για την ανάπτυξη ενός παγκόσμιου τομέα ανανεώσιμου υδρογόνου αρχίζουν να γίνονται αντιληπτοί.

Με βάση τα παραπάνω, είναι σαφές ότι η αντιστροφή της σημερινής κατάστασης απαιτεί ένα νέο και ήπιο μοντέλο πράσινης ανάπτυξης που θα σεβαστεί τα όρια του περιβάλλοντος και θα ικανοποιήσει ισότιμα τόσο την οικονομική και την περιβαλλοντική, αλλά και την κοινωνική απαίτηση για μια ανάπτυξη που θα αντέχει ο πλανήτης. Επιπρόσθετα, η βασική δομική αλλαγή που απαιτείται να συντελεστεί είναι η αλλαγή στη νοοτροπία και στην κουλτούρα του σύγχρονου πολίτη στην αποδοχή νέων τεχνολογιών και μορφών ενέργειας.

Και ας μην ξεχνάμε ότι η ενεργητική φωνή προηγείται της παθητικής. Αν ο πολίτης δε κατασπαταλά πόρους, ο πλανήτης μας δε θα απαιτεί ειδικό χειρισμό. Αν ο πολίτης δε κατατάσσει τον εαυτό του στην κορυφή του οικοσυστήματος αλλά ως ένα ισότιμο μέλος του, ο πλανήτης δε θα στρέφεται εναντίον της ποιότητας ζωής του. Αν ο πολίτης αλλάζει νοοτροπία, το περιβάλλον γίνεται περισσότερο φιλικό.

Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή ή αναδημοσίευση, μερική ή ολική, του εν λόγω περιεχομένου. Το RAWMATHUB.GR διατηρεί το αποκλειστικό δικαίωμα δημοσίευσης και παροχής αδειών αναδημοσίευσης κατόπιν έγγραφης άδειας, επιφυλασσόμενο για την άσκηση κάθε νόμιμου δικαιώματος του. Εφόσον επιθυμείτε να χρησιμοποιήσετε το περιεχόμενο, παρακαλούμε επικοινωνήστε μαζί μας στο Αυτή η διεύθυνση Email προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε..